Denizli ve çevresi yerleşim birimlerinden derlenebilecek şiveler, ağıtlar, bilmeceler, fıkralar, maniler, ninniler, tekerlememler, sözler, halk inançları, atasözleri ve deyimler, eğlenceler, hastalıklar ve tedavi usulleri, yemekler, halk türküleri ve oyunları ve diğer adet ve gelenekleri Denizli folkloru için oldukça değerlidir. Bugün folklorun anlamı anlaşılmış olmakla bu sahadaki çalışmalarda kendini göstermeye başlamıştır.
Bu bakımdan ve özellikle “Denizli’de halk türküleri ve oyunları” adı altında, bölgenin oyun havalarını açıklamaya ve örnek vermeye çalışacağım(Kaptan, 1988: 147). (Denizli halk türkülerine Denizli Anonim Halk Edebiyatı konu başlığı altında yer verilmiştir. )
OYUN HAVALARI
Oyun, insanı coşturan, hoplatan ve oynatan, müzik eşliğinde, müziğin akıcılığı ve kıvraklığı oyunda belirlenir. Acıpayam, Çameli yöresi gibi köylü, kentli, kadın, erkek herkes oynar düğünde, bayramda, eğlencelerde. Kadın-erkek oyun havaları da hareketleri içinde aynı oyunları oynasalar bile ayrıcalıklar gösterirler. Böylece oyun havaları ve oyunlar:
A) Kadın oyun havaları,
B) Erkek oyun havaları olarak iki bölüme ayrılırlar(Kaptan, 1988: 149; 150).
A)Kadın oyun havaları
Çevremizde, ilçe ve köylerimizde en çok oynanan kadın oyun havaları olarak; Keten, Gömlek, Düz oyun, Teke zortlatması, Et aldım elim yağlı, Kerimoğlu, Yol üstünde on kuruş, Karadaşın bağları, Siyah makarada ipliğim, Naha Meryem, Çekirdeksiz bağlarım, Ovanın darısı gibi oyunları sayabiliriz.
Kadın oyun havalarının çalınıp söylendiği, kadın çalgı, müzik aletleri ise; Tepsi, Tencere kapağı, Leğen, Kaşık, Tef, Desdümbek, Saz gibi ses çıkaran malzemelerdir.
Halk oyunları genellikle bölgenin milli kıyafetleriyle oynanır. Bugün ancak düğün ve bayramlarda çıkarılan bu eski kıyafetler etnolojik bakımdan da ayrı bir değer taşımaktadır(Kaptan, 1988: 1950).
B)Erkek oyun havaları
Denizli’de erkekler tarafından oynanan halk oyunları: Harmandalı, Çal Ferayisi, Köroğlu, Pamukçu Bengisi, Hora, Halay ile Zeybeklerden Tavas, Muğla, Aydın, Kadıoğlu, Sarıgül, Sabah Namazı, Yağar Yağmur, Barza, Avdan, Beşkaza, Kerimoğlu, Soğukkuyu, Arpalı, Güvende, Dağlar, Koca Arap, İnce Memed zeybekleri sayılabilir.
Erkek oyun havalarının çalınıp söylendiği erkek müzik aletleri ise: Davul, Çanaklı davul, Bağlama, Saz, Üç telli cura, Sipsi, Kabak kemane, Çoban kavalı, Tef, Darbuka, Zilli maşa, Keman, Klarnet, Ud, Cümbüş, Akarddion, Zurna gibi aletlerdir.
Folklor derlemelerinde, araştırmalarında ve yazılı kaynaklarda geçen ve Denizli yöresine ait oyun havalarının adları ise: Acıpayam Oğuz zeybeği, Acıpayam zeybeği, Ağır Tavas zeybeği, Alaattin zeybeği, Al Yazmamı Düreyim, Cemilem, Gırık Davaz zeybeği, Gireniz Sipsi havası, Sarayköy zeybeği, Tavas zeybeği, Kınık zeybeği, Kızılhisar zeybeği, Teke zortlatması, Tekparmak zeybeği, Yuvarlak zeybeği olarak kayıtlı bulunmaktadır.
Bu açıklamalardan sonra Denizli bölgesinin oyunlarını aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:
Zeybekler,
a) Ağır zeybekler,
b) Kıvrak zeybekler,
Teke yöresi oyunları,
Uygulamalı oyunlar,
Kırık oyunlar
Güreş oyunları (Kaptan, 1988: 151).
1.Zeybekler :Meydanlarda, davul ve zurna ile erkekler tarafından oynanır. Apayrı bir oyun tarzı vardır. Kol hareketleri ile, ayak hareketlerine uydurularak oynanırlar. İki nevi zeybek oyunu vardır.
a) Ağır zeybekler: Köylerimizde oynanan ağır zeybekler çok çeşitlidir. Erek bölgesel ve gerekse uygulamalı, yani komşu il ve bölgelere ait ağır zeybekler oynanır. Ağır al yazma, Acıpayam, Tavas zeybeği gibi.
b) Kıvrak zeybekler: Kıvrak ve özel figürler ile süslenmiş hele yere bir çift diz vuruş ve oturuş vardır ki hiçbir yörenin zeybek oyunlarında rastlanılmaz. Seyredenleri ürpertir, gururlu ve zevkli bir heyecana sürükler. Hemen hemen her düğünde oynanır. Davul zurna ile çalınıp oynanır. (Al yazma zeybeği, Avşar zeybeği, Tavas zeybeği gibi.)
2. Teke Zortlaması: İnsanı coşturan, hoplatan ve çok oynatan bir müzik, müziğin akılcılığı ve kıvraklığı oyunda daha çok belirlidir. Köylü, şehirli, kadın-erkek herkes oynar. Bu oyun evlerin süsü, meydanların gülüdür. Elden ayağa, baştan topuğa bir çalım, bir eda içinde sağa sola zıplayarak, çökerek, dönerek oynanır. Sipsi ve cura oyunun kıvraklığının ve akılcılığının saf ve otantik katığıdır.
3. Uygulamalı oyunlar : Kırık havaların bazıları ile birlikte ağır ve kıvrak zeybeklerin varyantları oynanır. Kızılhisar, Kırık Tavas, Kazım Zeybeği, Çiftlik Zeybeği, Gaz Amad Zeybeği gibi.
4. Kırık oyunlar: Konya oyunları tipinde düz oyun havalarıdır. Komşu iller ve bölgemize ait olup Denizli’de de benimsenen uygulamalı zeybek havalarıdır. Kırık Tavas, Karaağaç, Kızılhisar, Muğla, Aydın zeybekleri gibi.
5. Güreş oyunları: Davul zurna ile çalınan peşrev havalarıdır. Kırsal kesimlerimizde ve orman köylerimizde, meydanlarda tutulan güreşlerde Dodurgalı ve Köroğlu güreş havaları ile güre tutulur(Kaptan, 1988: 151; 152).
ZEYBEK OYUNLARI
Zeybek oyunlarının önemine binaen nasıl oynandığını bu kısımda nispeten açıklamaya çalışalım. Yalnız zeybek oyunları iki biçimde oynanmaktadır. Tek oyun, çift oyun. Yani tek kişi tarafından oynanan veya çift kişi tarafından oynanan zeybekler gibi.
a)Tek zeybek oyunu: Oyuncu meydana geldiği zaman, çalgıcıların yanından doğru geçer ve geçerken hangi oyunu oynayacaksa ismini çalıcılara yavaşça söyler. Çalgıcılarda hemen oyuncunun istediği oyunu çalmaya başlar. Oyuncu bir müddet meydanda ağır ağır dolaşır. Kendini çalıcının nağmelerine hazırlar ve sonra oyuna başlar.
b)Çift zeybek oyunu: Çift oyun denilen ve iki kişi tarafından oynanan zeybek oyunları, gayet ağır ağır oynanan zeybeklerdir. Bu çift oyuna kıvrak oynanan İzmir Zeybeği, Köşkdereli gibi oyunlar gelmez. Buna Denizli, Tavas zeybekleri ve Harmandalı oyunları gibi ağır oynanan oyunlar gelir(Kaptan, 1988: 152).
***************
Kaynak: http://www.scribd.com/doc/6694438/HALK-BL1
DENİZLİ ( BURCU ALKAN )
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder